تراژدی تلخ تنش آبی در گلستان ایران/ چرا بحران آب عمیقتر میشود؟/ سرنوشت مبهم سد نرماب!
- 19 آذر 1404 – 08:01
- اخبار استانها
- اخبار گلستان
نرماب که بلندترین سد خاکی همگن کشور لقب گرفته، قرار است آب شرب پایدار را برای نزدیک به 700 هزار نفر از ساکنان شرق گلستان را به ارمغان آورد اما هنوز برخی چالشها به عنوان موانع اصلی آبگیری این سد مطرح است.
استانها
به گزارش خبرگزاری تسنیم از گرگان، بحران آب، پیچیدهترین چالش استان گلستان در سالهای اخیر بوده است. به ویژه اینکه گلستان خشکسالیهای متوالی و نسبتا شدید تا شدید را تجربه کرده است. اتفاقی که نه فقط محیط زیست بلکه به دلیل وابستگی اقتصاد و معیشت این استان به حوزه کشاورزی، پیامدهای اقتصادی زیانباری را هم به دنبال داشته است.
از سوی دیگر بین 95 تا 97 درصد آب شرب این استان نیز از منابع زیرزمینی استحصال و تأمین میشود و با خشکسالیهای یک دهه گذشته، عدم تغذیه مناسب سفرهها، برداشتهای بی رویه از چاهها مجاز و همچنین ادامه فعالیت چاههای غیرمجاز، تأمین آب شرب به یک چالش جدی تبدیل شده که اگر مدیریت نشود میتواند بحرانهای اجتماعی و در پس آن مسائل امنیتی را به دنبال داشته باشد.
در این میان، پروژههای عظیمی مانند «سد نرماب» در شرق و «شیرینسازی آب دریای خزر» در غرب استان، به کانون امیدواری مردم و مسئولان برای تأمین امنیت آبی پایدار تبدیل شدهاند. اما این پروژهها در چه مرحلهای قرار دارند؟ بزرگترین چالشهای پیش روی آنها چیست؟ و چشمانداز نجات آبی گلستان چگونه ترسیم میشود؟ برای یافتن پاسخ این پرسشها، به سراغ «ایرج حیدریان»، مدیرعامل شرکت آب منطقهای گلستان رفتیم که در ماههای اخیر، نقشی کلیدی در پیگیری و تصویب مصوبات تاریخی برای این طرحها ایفا کرده است. مشروح این گفتوگوی تفصیلی را در ادامه میخوانید.
تسنیم: آقای حیدریان، استان گلستان با وجود برخورداری از منابع آبی متنوع (سطحی، زیرزمینی و دریایی)، امروز با تنش آبی مواجه است. استراتژی جامع و بلندمدت شرکت آب منطقهای برای عبور از این بحران و تأمین مطمئن نیازهای شرب، کشاورزی، صنعت و محیطزیست استان چیست؟ و در این میان، پروژههای بزرگمقیاسی مثل سد نرماب و شیرینسازی آب دریا، چه سهم و جایگاهی در این پازل دارند؟
حیدریان: ما برای مدیریت بحران آب در گلستان، یک استراتژی سهضلعی را به صورت همزمان پیش میبریم. ضلع اول، مدیریت تقاضا و مصرف است که مخصوصاً در بخش کشاورزی (با بیش از 85 درصد مصرف) از اولویت حیاتی برخوردار است. این موضوع شامل ترویج کشتهای کمآببر، توسعه سیستمهای نوین آبیاری و اصلاح الگوی کشت میشود. ضلع دوم، حفظ و احیای منابع موجود، بهویژه سفرههای آب زیرزمینی است که امروز در شرایط ممنوعه و ممنوعهبحران قرار دارند. ما از طریق طرحهای تعادلبخشی، نصب کنتورهای هوشمند و برخورد با برداشتهای غیرمجاز سعی داریم از تخریب بیشتر این ذخایر استراتژیک جلوگیری کنیم.
اما ضلع سوم و کلیدی، تأمین و توسعه منابع آب جدید و پایدار است. اینجا دقیقاً جایگاه پروژههایی مانند سد نرماب و شیرینسازی آب دریا مشخص میشود. سیاست ما این است فشار را از روی آب زیرزمینی برداریم. به این معنا که در شرق استان، با تکمیل سد نرماب و شبکههای آن، آب شرب و کشاورزی را عمدتاً از منابع سطحی مطمئن تأمین کنیم و به سفرههای زیرزمینی فرصت تنفس و احیا بدهیم. در غرب استان نیز با شیرینسازی آب دریا، نیاز شرب و بخشی از صنعت را بدون دخالت در چرخه آبهای شیرین داخلی برطرف کنیم. بنابراین، این پروژهها موتور محرکه استراتژی بلندمدت ما برای ایجاد امنیت آبی و توسعه پایدار هستند.
تسنیم: سد نرماب سالهاست که به یک نماد انتظار در استان تبدیل شده. با وجود تکمیل بدنه، عمدهترین موانع برای بهرهبرداری کامل از این سد چه بوده است؟ و مهمتر اینکه، در سفر امسال رئیس مجلس، چه مصوبات مشخص و عملیاتی برای رفع این موانع گرفته شد؟ لطفاً اعداد و منابع تأمین مالی را به صورت شفاف بگویید.
حیدریان: حق با شماست. پروژه نرماب یک طرح پیچیده با چندین مولفه اساسی است؛ بدنه سد، تأسیسات وابسته (سرریز، دریچهها)، خطوط انتقال، تصفیهخانه، مخازن ذخیره و شبکه عظیم آبیاری و زهکشی. خوشبختانه مشکل بدنه که فنی و پرهزینه بود، سالها پیش با استفاده از سازوکار ماده (56) و با کیفیتی عالی که منجر به کسب جایزه ملی بتن شد، حل شد. اما دغدغه اصلی، تأمین مالی برای بخشهای باقیمانده، به ویژه شبکه و موضوع بسیار حساس «اسکان مجدد» روستاهای واقع در مخزن سد بود.
عدم تزریق بهموقع اعتبار، باعث انباشت بدهی به پیمانکار اصلی، یعنی قرارگاه خاتمالانبیا(ص)، و تعلیق نسبی کار شده بود. در سفر اخیر رئیس مجلس، با تلاش فراوان، دو تصمیم تاریخی گرفته شد که واقعاً حیاتی است. نخست، تأمین 10 هزار میلیارد تومان از طریق مولدسازی اموال مازاد وزارت اقتصاد، برای پرداخت بدهیهای گذشته و تکمیل پروژه. دوم و مهمتر انعقاد تفاهمنامه 40 هزار میلیاردتومانی با قرارگاه خاتم. ساختار مالی این تفاهمنامه به این صورت است که 60 درصد از محل مولدسازی اموال، 20 درصد منابع نفتی و 20 اوراق مالی تأمین خواهد شد.
نکته طلایی این توافق این است که 50 درصد این منابع صرف تسویه حساب مطالبات قبلی شده و 50 درصد دیگر مستقیماً خرج تکمیل پروژه، به ویژه شبکه آبیاری، میشود. این مصوبه به گونهای است کهطی دو ماه آینده باید منابع اولیه آزاد و کار با شتاب جدی از سر گرفته شود.
تسنیم: درباره اسکان مجدد، وضعیت روستاهای درگیر را دقیقتر شرح دهید. آیا تضمینی برای رعایت حقوق مردم و اسکان در مکانهای مناسب وجود دارد؟ از طرفی، اخیراً اظهارنظری درباره اولویت نداشتن آب شرب از این سد مطرح و موجب نگرانی شد. اولویتبندی واقعی تخصیص آب سد نرماب بر اساس قانون چیست؟
حیدریان: موضوع اسکان مجدد برای ما یک تکلیف انسانی و شرعی است و اولویت اول ما رضایت مردم است. روستای جنگلده پایین به طور کامل به یک شهرک استاندارد با تمام امکانات منتقل شده است. جابه جایی روستای جنگلده بالا حدود 70 درصد پیشرفت دارد. برای سه روستای باقیمانده شامل پسپشته، محمدزمان خان و باقرآباد ما رویکرد گفتوگوی مستقیم را در پیش گرفتهایم.
برای این موضوع دو راهکار داریم؛ یا خود قرارگاه برایشان مسکن احداث کند، یا بهای کارشناسی شده زمین و خانه را دریافت کنند و خودشان با پیمانکار مورد اعتمادشان بسازند. درباره انتقال قبرستان روستا نیز با نظارت نماینده ولی فقیه و رعایت کامل موازین شرعی، برنامهریزی دقیقی انجام شده است. در مورد اولویت آب، باید به صراحت بگویم که سخن کاملاً روشن است. طبق قانون توزیع عادلانه آب، اولویت اول و مطلق، آب شرب و بهداشت جمعیت انسانی است. پس از آن، نیازهای زیستمحیطی برای حفظ حیات رودخانهها و سپس کشاورزی قرار دارد. هدف ما تأمین آب شرب پایدار برای حدود 700 هزار نفر در شرق استان است. پس جای هیچ نگرانی نیست. کشاورزان نیز از آب تنظیمشده و مطمئن سد بهرهمند خواهند شد، بنابراین اولویت اصلی ما شرب و در کنار آن کشاورزی، صنعت و محیط زیست است.
تسنیم: به پروژه غرب استان بپردازیم. پروژه شیرینسازی آب دریای خزر برای اولین بار در شمال کشور اجرا میشود. مهمترین چالشهای فنی و اقتصادی این طرح نسبت به نمونههای جنوبی چیست؟ و برای جذب سرمایهگذار، چه تضمینها و سازوکارهای نوینی مانند «پیشخرید آب» اندیشیدهاید؟
حیدریان: این پروژه یک پیشگامی ملی است. مزیت اصلی نسبت به خلیجفارس، اقتصادیتر بودن آن است! زیرا شوری و سختی آب دریای خزر حدود یکسوم آب خلیجفارس است که هزینه عملیات را به شکل محسوسی کاهش میدهد.
اما یک چالش فنی و ریسک ویژه ما، موضوع نوسانات تراز آب دریای خزر است. برای مدیریت این ریسک، ما حتی در بدبینانهترین حالت (کاهش 20 سانتیمتر در سال) مدلسازی کردهایم و محل آبگیر را در عمقی طراحی کردهایم که حتی پس از 25 سال، کماکان زیر آب باشد. برای جذب سرمایهگذار، یک نوآوری در مدل مالی داشتیم. معمولاً سرمایهگذار پس از اتمام پروژه، پول آب را میگیرد. در مذاکرات با مجلس، مصوب شد که سازمان برنامه و بودجه کشور، سهم یکسوم خرید تضمینی آب خود را در «سال اول» پرداخت کند. این پیشپرداخت، ریسک سرمایهگذاری را کاهش میدهد و قیمت تمامشده آب را برای مصرفکننده نهایی، بسیار کمتر میکند. ما با شرکتهای بزرگ و دارای رزومه بینالمللی (مانند کیسون، فراسان) مذاکره کردهایم و پس از تصویب نهایی این سازوکار مالی، فراخوان رسمی منتشر خواهد شد.
تسنیم: به نظر میرسد این پروژهها میتوانند فراتر از آب، محرک توسعه باشند. آیا برای استفاده صنایع از آب شیرینشده یا پساب برنامهای دارید؟ و چگونه با کشاورزان و جامعه محلی برای پذیرش مدیریت جدید آب و همراهی با این طرحهای بزرگ تعامل میکنید؟
حیدریان: قطعاً. ما نگاه تکبعدی به آب نداریم. برای منطقه آزاد و پتروشیمی غرب استان، تخصیص آب از دریا و نیز تخصیص 10 میلیون مترمکعب پساب تصفیهشده فاضلاب گرگان را در دستورکار داریم؛ این یعنی یک منبع پایدار برای توسعه صنعت. در بخش تعامل با مردم، به ویژه کشاورزان، معتقدیم بخشنگری ضد توسعه است. ما در جلسات مستقیم با خانه کشاورز و انجمنهای صنفی حاضر میشویم. باید بپذیریم که راندمان 30 درصدی در کشاورزی استان، یک فاجعه است و ادامه آن با منابع فعلی ممکن نیست.
تسنیم: با فرض تحقق این مصوبات، چشمانداز شما برای وضعیت آبی گلستان در افق 5 سال آینده چیست؟
حیدریان: چشمانداز ما این است. در شرق استان، سد نرماب با دریاچهای زیبا، نه تنها آب شرب و کشاورزی را تأمین میکند، بلکه به یک قطب گردشگری در مسیر مشهد تبدیل شود. در غرب استان، آبشیرینکن، نماد سازگاری با کمآبی و پایهای برای توسعه صنعتی باشد و در کل استان، فشار از روی چاهها برداشته شده و سفرهها در مسیر احیا قرار گیرند.
انتهای پیام/
نظرات کاربران