مدیریت بحران؛ از یک رشته دانشگاهی تا ضرورت حکمرانی در عصر تهدیدات ترکیبی
- 01 دی 1404 – 15:56
- اخبار اجتماعی
- اخبار تهران
با افزایش بحرانهای طبیعی، انسانی و امنیتی، نگاه علمی و پیشگیرانه به مدیریت بحران به یک ضرورت حکمرانی تبدیل شده است؛ موضوعی که در گفتوگوی تسنیم با دکتر حسین اشتری بررسی شده است.
اجتماعی
به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری تسنیم، در شرایطی که کشور با طیفی متنوع از بحرانهای طبیعی، انسانساز، امنیتی و ترکیبی مواجه است، بازخوانی جایگاه «مدیریت بحران» بهعنوان یک دانش تخصصی و یک ضرورت حکمرانی، اهمیتی دوچندان یافته است. تجربههای پرهزینه سالهای اخیر، از بلایای طبیعی گرفته تا بحرانهای پیچیده امنیتی و حتی جنگ، نشان داده است که عبور کمهزینه از بحرانها، بیش از هر چیز نیازمند برنامهریزی پیشینی، نیروی انسانی آموزشدیده و نگاه علمی به چرخه کامل مدیریت بحران است؛ نگاهی که پیشگیری و آمادگی را مقدم بر واکنشهای دیرهنگام میداند.
برای بررسی اهداف، ضرورتها، چالشها و آینده رشته مدیریت بحران در کشور با دکتر حسین اشتری، مدیر گروه مدیریت بحران دانشگاه جامع انقلاب اسلامی و عضو هیئت علمی دانشگاههای عالی دفاع ملی، علوم انتظامی امین و دانشگاه جامع امام حسین (ع) گفتوگو کرده و در آن به نقش دانشگاهها و نهادهای علمی در تربیت مدیران بحران پرداختهایم.
این گفتوگو همچنین به بازتاب تجربههای میدانی، ضعفهای ساختاری، لزوم بازنگری در سرفصلهای آموزشی و اهمیت مدیریت بحران در مواجهه با تهدیدات نوظهور امنیتی و نظامی اختصاص دارد.
متن گفتوگو به این شرح است:
تسنیم: برای ورود به گفتوگو و پرسش نخست، میخواهیم بدانیم رشته مدیریت بحران چه اهدافی را دنبال میکند و چرا تدریس چنین رشتهای در دانشگاهها ضروری است؟
هدف اصلی رشته مدیریت بحران، تربیت افرادی است که بتوانند چرخه کامل مدیریت بحران را که شامل مراحل پیشبینی، پیشگیری و کاهش اثرات، آمادگی، پاسخ و بازیابی است، به صورت علمی و عملی اجرا کنند. این رشته به دنبال آن است که به جای واکنش احساسی و شتابزده به حوادث، با برنامهریزی، سازماندهی و آموزش، جامعه را برابر بحرانها مقاوم و تابآور کند.
ضرورت آن هم کاملاً واضح است؛ ما در کشوری زندگی میکنیم که با انواع مخاطرات طبیعی مانند زلزله، سیل، خشکسالی و همچنین بحرانهای انسانساز روبهروست. بنابراین نداشتن متخصص در این حوزه به معنای افزایش تلفات جانی، خسارات مالی جبرانناپذیر و طولانی شدن دوره بازسازی است.
تسنیم: در حال حاضر این رشته در چند دانشگاه کشور تدریس میشود و اینکه نقش و جایگاه دانشگاه جامع انقلاب اسلامی در این میان کجاست؟
خوشبختانه در سالهای اخیر اقبال به این رشته افزایش پیدا کرده و هماکنون در دانشگاههای جامع انقلاب اسلامی، عالی دفاع ملی، جامع امام حسین علیه السلام و علوم انتظامی امین، رشته مدیریت بحران در مقاطع تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکتری) تدریس میشود.
نقطه تمایز و افتخار دانشگاه جامع انقلاب اسلامی در این خصوص، نگاه بینرشتهای و کاربردی به این رشته و تربیت دانشجویان غیرنظامی برای مدیریت بحرانهای غیرامنیتی است.
در این دانشگاه در تلاش هستیم تا با ایجاد آزمایشگاه شبیهسازی بحران و همکاری با با سازمانهای مدیریت بحران، بستری فراهم کنیم تا دانشجویان علاوه بر مباحث تئوری، با چالشهای واقعی در میدان عمل نیز آشنا شوند.
تسنیم: تحصیل در این رشته مزایایی هم دارد؛ مشخصاً سؤال من این است که یک دانشجو با انتخاب این رشته چه فرصتهای شغلی را کسب خواهد کرد؟
فارغالتحصیلان این رشته میتوانند در سازمان مدیریت بحران کشور، استانداریها و فرمانداریها، شهرداریها، سازمان آتشنشانی، هلال احمر، صنایع بزرگ (نفت، گاز، پتروشیمی) و حتی در بخش رسانه به عنوان کارشناس مدیریت بحران فعالیت کنند.
تسنیم: میتوانید معایب یا چالشهای اصلی این رشته را هم معرفی کنید؟
این رشته نیز مانند هر رشته دیگری چالشهای خاص خود را دارد، متخصصان مدیریت بحران در مواقع بحران، تحت شدیدترین فشارهای روانی و زمانی قرار میگیرند و تصمیمات آنها مستقیماً بر جان مردم تأثیر میگذارد. متأسفانه گاهی در نهادهای اجرایی، آنطور که باید به این حوزه اهمیت داده نمیشود و بودجه و تجهیزات کافی در اختیار متخصصان قرار نمیگیرد. در برخی سازمانها، هنوز جایگاه و اختیارات مشخصی برای «کارشناس مدیریت بحران» تعریف نشده و این امر باعث کاهش بهرهوری میشود.
تسنیم: آینده این رشته را در کشور چگونه ارزیابی میکنید و بگویید که چه انتظاری از فارغ التحصیلان آن وجود دارد؟
آینده این رشته بسیار درخشان است؛ با توجه به تغییرات اقلیمی، رشد شهرنشینی و پیچیدگی فناوریها، احتمال بروز بحرانهای جدید بیشتر شده است. انتظار میرود فارغالتحصیلان این رشته نه تنها به مباحث سنتی مانند زلزله و سیل مسلط باشند، بلکه برای مدیریت بحرانهایی مانند پاندمیها (همانند شیوع کرونا)، بحرانهای سایبری، بیوتروریسم و بحرانهای اقتصادی نیز آماده باشند. آنها باید بتوانند از فناوریهایی مانند هوش مصنوعی، دادهکاوی اطلاعات جغرافیایی برای پیشبینی و مدیریت بهتر بحرانها استفاده کنند.
تسنیم: بزرگترین آسیب و چالش پیشروی توسعه این رشته در کشور چیست؟
به نظر من بزرگترین چالش، نگاه واکنشی و نه پیشگیرانه به مقوله بحران در سطوح کلان مدیریتی است. متأسفانه هنوز در بسیاری از موارد، تنها پس از وقوع یک فاجعه بزرگ، بودجه و توجه لازم به این حوزه معطوف میشود و تا حادثه بعدی، همه چیز به فراموشی سپرده میشود. تا زمانی که فرهنگ پیشگیری مقدم بر درمان در مدیریت بحران نهادینه نشود، ما همواره در برابر حوادث آسیبپذیر خواهیم بود.
چالش دیگر، هماهنگی ضعیف بین نهادهای مختلف در زمان بحران است که باید با قانونگذاری مناسب و تعریف دقیق نقشها، این مشکل را برطرف کرد.
تسنیم: با توجه به تجربه جنگ اخیر (12روزه) و تهدیدات امنیتی منطقهای، نقش و اهمیت رشته مدیریت بحران در مقابله با بحرانهای پیچیدهای مانند جنگ یا حملات نظامی ناگهانی چیست؟
بحرانهای نظامی و امنیتی، مانند جنگ یا حملات موشکی، نمونه اعلای بحرانهای پیچیده و سریعالسیر هستند که مدیریت آنها نیازمند تخصص، برنامهریزی قبلی و هماهنگی حداکثری است. در چنین بحرانهایی، چند مؤلفه ممکن است به صورت همزمان دچار اختلال میشود؛ زیرساختهای حیاتی، سیستم سلامت، روان جامعه، امنیت و اقتصاد.
بر این اساس است که تأکید میکنم؛ رشته مدیریت بحران دقیقاً به ما میآموزد که چگونه برای این اختلالات زنجیرهای برنامهریزی کنیم.
تسنیم: آیا دروس و سرفصلهای فعلی رشته مدیریت بحران، پوشش مناسبی برای چنین تهدیدهای امنیتی ـ نظامی ارائه میدهند یا نیاز به بازنگری دارند؟
سرفصل های فعلی، اصول کلی و چارچوب مدیریت بحران را که قابل تعمیم به اغلب بحران هاست، پوشش میدهند. ولی نیاز به بازنگری و تقویت وجود دارد و پس از هر بحران بزرگ (اعم از طبیعی یا انسانساز) باید دروس را روزآمد کنیم.
انتهای پیام/
نظرات کاربران